آیا تا به حال برای شما این اتفاق پیش آمده که زمانی که تازه به خواب رفته اید یا قبل از بیداری از خواب چیزهای عجیب و غریبی ببینید یا صداهایی را بشنوید که در واقعیت وجود ندارند؟ یا اینکه احساس کنید کسی یا موجود دیگری در اتاق است؟ یا حتی احساس های عجیبی مانند بی وزنی یا جدایی از جسم فیزیکی را تجربه کنید؟

این احساس ها که معمولاً بسیار واقعی و واضح بوده و تشخیص اینکه آیا توهم هستند یا واقعیت بسیار سخت است، در اصل توهماتی هستند که در خواب برای فرد ایجاد می شوند. توهمات در طول خواب یکی از پدیده های شایعی هستند که می توانند در بخش های مختلف حواس و ادراک ما اتفاق بیفتند؛ از جمله ادارک دیداری، شنیداری، لامسه و بویایی. این توهمات معمولاً با خواب و رویا اشتباه گرفته می شوند و ممکن است فرد پدیده ای بین تخیل و رویا را تجربه کند. توهمات خواب معمولاً در مقطعی بین بیداری و خواب اتفاق می افتند یعنی زمانی که فرد نه کاملاً خوابیده و نه بیدار و هشیار است (اگر چه از لحاظ بیولوژیک فرد خوابیده در نظر گرفته می شود). در حالی که رویاها تنها زمانی که فرد کاملاً خوابیده، اتفاق می افتند.

تخیلات در بیداری برای فرد اتفاق می افتند و به عنوان تحلیل نادرست از محرک های بیرونی در مغز شناخته می شوند. در حالی که توهم ها در حالی در مغز تجربه می شوند که محرک بیرونی وجود ندارد. توهم های خواب معمولاً در حالت قبل از به خواب رفتن یا پیش از اینکه فرد بیدار شود، اتفاق می افتند و به همین دلیل به عنوان پدیده ای مربوط به خواب توصیف می شوند. این توهم ها در هر زمانی ممکن است اتفاق بیفتند.

دو نوع توهم شایع که مربوط به خواب هستند عبارتند از توهم هیپنوگوجیک (hypnogogic) و توهم هیپنوپامپیک(hypnopompic). توهم هیپنوگوجیک قبل از به خواب رفتن اتفاق می افتد و ممکن است با فلج خواب همراه باشد یا بدون ابتلا به حملۀ خواب اتفاق بیفتد. توهم هیپنوگوجیک و فلج خواب معمولاً باعث ایجاد ترس در افراد می شود. توهم هیپنوپامپیک در زمان بیدارشدن از خواب تجربه می شود و معمولاً فرد آن را بخشی از رویای خود تلقی می کند. این توهم ممکن است با احساس هایی مانند مشکل در تنفس و سفتی عضلات بدن همراه شود. البته ممکن است توهم هیپنوپامپیک نیز همراه با فلج خواب اتفاق بیفتد. لازم به ذکر است که فلج خواب بسیار شایع تر از توهم های هیپنوگوجیک و هیپنوپامپیک است. فلج خواب معمولاً یک حالت بی حسی عضلانی است که در زمان بین خواب و بیداری اتفاق می افتد و معمولاً برای فرد به عنوان یک بخشی از خواب یا رویای واقعی تلقی می شود که فرد در آن حس می کند یخ زده و یا در محلی قرار گرفته که قادر به حرکت نیست. (برای آگاهی بیشتر در مورد فلج خواب می توانید به این لینک مراجعه کنید:  http://abresalamat.ir/posts/view/1176 )

توهم هیپنوگوجیک می تواند در شروع خواب، طی روز یا شب اتفاق بیفتد. توهمات هیپنوگوجیک یا هیپنوپامپیک تجربۀ حس های دیداری، شنیداری، لامسه یا حس های دیگری هستند که معمولاً کوتاه هستند اما ممکن است طولانی هم بشوند.

تجریبات توهم در خواب معمولاً شامل احساس سقوط یا افتادن از جایی یا احساس وجود شخصی دیگر در اتاق می شود. این توهمات شبیه تصاویر واضح و پیچیده ای هستند که ممکن است تغییر شکل یافته باشند.

در این شرایط فرد ممکن است در حالتی از خواب و بیداری، صداهایی بشنود که در محیط وجود ندارند یا چیزهایی ببیند که در اصل وجود خارجی ندارند و توهم های دیداری محسوب می شوند. این صداها و تصاویر برای فرد بسیار واضح و واقعی هستند و ممکن است عجیب و غریب و نگران کننده به نظر برسند.

توهمات دیداری می تواند شامل تصاویر مختلفی باشد از جمله؛ شکل های ساده ای همچون دایره های رنگی یا بخشی از اشیاء که ممکن است ثابت یا در حال تغییر باشند یا یک شکلی از حیوانات یا یک شخص که ممکن است به صورت رنگی دیده شود.

توهمات شنیداری هم شایع هستند و می توانند شامل طیفی از یک صدای ساده تا یک ملودی پیچیده و حرفه ای باشند. صداهای تهدیدآمیز و ترسناک هم در تحقیقات گزارش شده است؛ مثلاً فرد ممکن است بشنود که کسی او را صدا می زند یا فردی در اتاق در حال زمزمه است. حواس دیگر مانند حس بویایی یا چشایی و... به ندرت در توهمات خواب گزارش شده اند.

انواع دیگری از این توهمات که در شروع خواب گزارش شده عبارتند از: حس های جزیی مانند لمس چیزی یا احساس تماس چیزی با بدن یا تماس نور با پوست یا حس تغییر جایگاه عضوی از بدن مانند تغییر وضعیت یک بازو یا یک پا یا حس شناور بودن یا خارج شدن از جسم و بدن مثل اینکه فرد احساس کند بدنش در هوا شناور است یا احساس کند از بالا بدن و جسمش را می بیند که این توهمات برای فرد بسیار پیچیده ولی در عین حال واضح هستند.

توهمات خواب ممکن است باعث ایجاد آشفتگی در فرد شود، زیرا اغلب در مغز نمی توان آنها را از واقعیت تشخیص داد. زمانی که فرد در خواب رویا ببیند، به فاصلۀ کوتاهی بعد از بیدار شدن می تواند درک کند که درحال خواب دیدن بوده است یا حتی به زودی تمام موضوع خواب را فراموش کند در حالی که تشخیص توهم یا واقعی بودن توهمات خواب برای افراد سخت است. مردم ممکن است تمایلی به صحبت در مورد این موضوع نداشته باشند زیرا تجربۀ این توهمات به صورتی است که فرد احساس می کند به اختلال روانی حادی مبتلا شده است. با این حال اکثر افراد حداقل یک بار در زندگی شان این توهمات را تجربه کرده اند.

توهمات مرتبط با خواب در بیش از 25درصد افراد اتفاق می افتد (حدود 6-13درصد از افراد توهمات هیپنوپامپیک و حدود 25 الی 38 درصد از افراد توهمات هیپنوگوجیک را تجربه کرده اند). این توهمات در نوجوانان و جوانان شایع تر است و به نظر می رسد تکرار آن با افزایش سن کاهش می یابد. بعضی تحقیقات حاکی از این است که زنان بیش از مردان توهمات خواب را تجربه می کنند در حالی که در برخی پژوهش ها تجربۀ این توهمات در زنان و مردان یکسان گزارش شده است.

در یک تحقیق که روی14000 فرد با اختلال های اضطراب، افسردگی یا دو قطبیِ فعال انجام شد، نتایج نشان داد که این افراد با رشد دو برابری نسبت به دیگران، حداقل یک بار در هفته تجربیات توهم هیپنوگوجیک و هیپنوپامپیک دارند.

در یک پژوهش مشابه که بر روی افرادی با اختلال های سازگاری انجام شد، نتایج نشان داد که این افراد نیز با رشد یک و نیم برابری، حداقل یکبار در هفته تجربۀ این توهمات را دارند.

همچنین این تحقیقات گزارش دادند که بیش از نیمی از افرادی که تجربۀ توهمات هیپنوگوجیک و هیپنوپامپیک را دارند، دچار اختلالات جسمی، اختلال خواب، سوءمصرف مواد یا سایر اختلالات روانی نیستند.

این توهمات ممکن است تحت تاثیر مصرف الکل یا مصرف دارو و مواد مخدر اتفاق بیفتد. حتی مواردی همچون بی خوابی زیاد، اضطراب، استرس یا فاکتورهای دیگر نیز در ایجاد آنها موثر است. همچنین افراد مبتلا به حملۀ خواب نیز توهمات خواب را به مقدار زیاد تجربه می کنند.

توهمات خواب شاید نیاز به درمان خاصی نداشته باشند زیرا آنها به ندرت اتفاق می افتند و معمولاً روی کیفیت خواب تاثیر زیادی نمی گذارند. حتی اگر توهمات خواب با بی خوابی روزانه یا حملۀ خواب همراه شوند ممکن است فقط نشانه هایی از استرس روانی باشند و از بیماری و مشکل جدی ناشی نشده باشند. اگر توهمات خواب باعث ایجاد ترس یا اضطراب در شما شوند یا اگر بخواهید علل آنها را شناسایی و بررسی کنید باید با پزشک تان مشورت کنید.

زمانی که فکر می کنید توهمات به دلیل استرس های ذهنی شماست، شاید بهتر باشد با یک روانشناس مشورت کنید یا تمرین های تن آرامی (ریلکسیشن) را قبل از خوابیدن انجام دهید تا ذهنتان آرامش یابد. حتی ممکن است به شما توصیه شود قبل از احساس خستگی، به رختخواب نروید، زیرا این به شما کمک می کند از دراز کشیدن در تخت خواب و فکر کردن به موضوعات استرس زا دوری کنید. تحقیقات نشان داده که هرچقدر ذهن یک فرد آرام باشد، توهمات خواب و حتی رویاهای او کمتر می شوند.

اگر توهمات خواب به دلیل مصرف دارو، مواد مخدر یا الکل باشند، احتمالاً باید مصرف این مواد را قطع کنید و اگر به دلیل مصرف دارویی خاص دچار توهمات خواب شده باشید شاید نیاز باشد که با مشورت پزشک داروی تان را تغییر دهید.

هر مورد مشکوکی که به حملۀ خواب مرتبط باشد باید توسط متخصص اختلالات خواب بررسی شود. حملۀ خواب شما ممکن است یک اختلال ناتوان کنندۀ قابل درمان باشد.